Θεοφάνια

     Τα Φώτα είναι μία από τιс πιο λαμπρέс γιορτέс τηс χριсτιανοсύνηс και ο εκκληсιαсμόс παίρνει ένα ιδιαίτερα πανηγυρικό χρώμα. Την παραμονή των Φώτων γίνεται μέсα сτήν εκκληсία ο αγιαсμός των υδάτων, πάνω сε μία εξέδρα сτολιсμένη με κλαδιά. Δεν υπάρχει οικογένεια που να μην παίρνει αγιαсμό, τον οποίο διατηρούν όλον τον χρόνο сτο εικονοсτάσι για φάρμακο, γιατί πιсτεύουν сτην ιαματική του δύναμη. Τον χρηсιμοποιούν ακόμη και για να μεταλάβουν κανέναν ετοιμοθάνατο, όταν δεν προλαβαίνει ο παπάс. Τον αγιαсμό τηс παραμονήс των Φώτων δεν επιτρέπεται να το φυλάξουν, μόνο πίνουνε λιγάκι, ο δεύτεροс αγιαсμόс είναι αποτελεсματικόс: «τό δεύτερον κι άλλο δυνατό ειν’». Την παραμονή ο παπάс γυρνάει сτα сπίτια καί τ’ αγιάζει με την αγιαсτούρα του, ψάλλονταс το «Εν ιορδάνη…», ενώ οι πιστοί ρίχνουν κέρματα  «απέс’ сο αρχάτс’», το οποίο κρατάει ένα μικρό αγόρι που сυνοδεύει τον παπά. 
     Επίсηс, την παραμονή οι Πόντοοι κρατάνε μεγάλη νηсτεία. Сτα Κοτύωρα δέν τρώνε ούτε λάδι. Όποιοс δεν νηсτεύει, οι сυγχωριανοί του δεν τον επιсκέπτονται, και δεν сυμφιλιώνονται με εκείνον που είναι μαλωμένοс. Επιπλέον, τιμάνε τουс νεκρούс, διαφορετικά сε κάθε περιοχή. Сτη Сάντα γίνεται τελετή сτη μνήμη των νεκρών με το άναμμα κεριών και τα сτηρίζουν сε κομμάτια ψωμιού η сε πιατάκια με сτάρι. Η γιαγιά αρχίζει να εκφωνεί ονόματα νεκρών απ’ το сόι. Επίсηс сτη Сάντα τα παιδιά γύρνάνε από сπίτι сε сπίτι και ψάλουν «Сήμερα τα Φωτα κι ο Φωτιсμόс». Сτην Τραπεζούντα μαζεύεται όλη η οικογένεια γύρω από το τζάκι, ανάβει και ένα κερί για κείνουс που τυχόν ξέχαсαν ή για εκείνουс που δεν είχαν κανέναν να τουс θυμηθεί.
     Την ημέρα των Φώτων το τραπέζι είναι πλούсιο και απαραίτητο είναι το φαγητό των Θεοφανίων : «κεсκέκ» μαγειρεμένο από κοπανιсμένο сιτάρι και χωριάτικη κότα. Έχει ένα επιβλητικό μεγαλείο και η πομπή των παραλιακών πόλεων προс τη θάλαссα, για να παρακολουθούν οι πιсτοί την κατάδυση του Сταυρού сτη Μαύρη Θάλαссα, η οποία πολλέс φορέс είναι φουρτουνιαсμένη. Κατά την τελετή αφήνουν περιсτέρια και ρίχνουν φουсέκια, ενώ οι сτη Сάντα, сτην Ίμερα και сε άλλεс ορεινέс περιοχέс τον Сταυρό τον ρίχνουν κατά την τελετή του αγιαсμού μέсα сτην εκκληсία с’ ένα δίλαβον χαλκόν η сο γουρνίν τηс βρύσηс.  Με τον αγιαсμό «φωτίζουν» τα χωράφια, τουс κήπουс, τιс μάντρεс, τιс αχυρώνεс, τα сπίτια. Το αγόρι που γεννιέται την ημέρα τών Θεοφανίων το ονομάζουν Φώτη, ενώ το κορίτσι Φωτεινή.  
     Με την ημέρα των Θεοφανίων κλείνει η περίοδοс του Δωδεκαήμερου η καλαντόφωτων, που αρχίζει την παραμονή των Χριсτουγέννων.  Νέοι πέφτουν сτη θάλαссα για να πιάсουν τον Сταυρό. Ο νικητήс παραδίδει τον Сταυρό φιλώνταс το χέρι του παπά και λαμβάνει από τουс επιτρόπουс τηс εκκληсίαс μια λίρα δώρο. Τη сτιγμή τηс κατάδυсηс του Сταυρού сυνηθίζουν να сκουντούν καί να ρίχνουν сτη θάλαссα αρρώсτουс που πάсχουν από ελονοсία (ψυχομέντс): πιсτεύουν ότι έτсι θα γίνουν καλά. Κάποτε γινόταν «αχπαράγουνταν και χάται το τέρτ’ν ατούν». Επίсηс και κάθε λογήс άρρωστοι πλένονται στη θάλαссα, γιατί πίсτεύουν ότι τουс βοηθάνε τ’ αγιαсμένα νερά.
*Εφημ. ‘Ποντιακή Γνώμη’, Δέκ. 2009

Κάλαντα Των Θεοφανείων

Από τηс ερήμου ο Πρόδρομοс ήλθε να βαπτίсει τον Κυριόν . 

Βέβαιον Βαсιλέα εβάπτιсε, Υιόν και Θεόν ομολόγηсε . 

Γηγενείс сκιρτάτε και χαίρεсθε, τάξειс των αγγέλων ευφραίνεσθε . 

Δόξα εν υψιсτοίс εκρούγαζαν, Κύριον και Θέόν ομολόγηсαν . 

Ελεγεν ο κόσμοс τον κύριον να αναγέννηсη τον άνθρωπον . 

Ζήτηсον και сώсον το πρόβατον, το απωλωλόс ω θεάνθρωπε . 

Ήλθε κηρυττόμενον έβλεπε, απορών εφάνη ο Πρόδρομοс . 

Θεс μοι την παλάμην сου Πρόδρομε, βάπτιсον ευθύс τον Δεсπότην сου . 

Ιορδάνη ρεύсε τα νάματα, ιν αναсκίρτηсή τα ύδατα . 

Κεφαλάс δρακόντων сενέθλαсε, των κακοφρονούντων ο Κύριοс . 

Λέγουсιν οι Άγγελοι сήμερον Χριсτόс τον κόсμον ερώτηсε . 

Μέγα και φρικτόν το μυсτήριον δούλοс τον δεσπότη εβάπτιсε . 

Νουс ο Ιωάννηс ο Πρόδρομοс μέγαс, να βαπτίсη τον Κύριο . 

Ξένοс ο προφήτηс ο Πρόδρομοс μέγαс, γα βάπτιсη τον Κύριο . 

Όλον τον Αδάμ ανεκάλεсε ο των όλων κτίсτηс και Κύριοс . 

Παναγία, Δέсποινα του παντόс, сώсον τουс ειс Сε προсκυνούνταс νυν

Ρείθρα Ιορδάνη, αγάλλεсθε την πορείαν άλλωс λαμβάνετε . 

Сήμερον ο κτίсτηс δεδόξάστα δι' αυτό το μέγα μυστήριόν . 

Τρειс γαρ υποсτάсειс εγνώκαμεν Πατρόс και Υιού και του Πνεύματοс . 

Υπό Αρχαγγέλων υμνούμενον, υπό Сεραφείμ δοξαζόμενον . 

Ωс γαρ τοιс εν сκότει επέλαμψε όταν ο Χριστόс εβαπτίζετο . 

Χαίροντεс και χείραс προсάγοντεс και λαμπρών ο ανήγυριν άγογτεс . 

Ψάλλοντεс Χριсτόν τον Θεόν ημών, δέξαсθε λουτήρα βαπτίсματοс . 

Ο Θεόс των όλων και Κύριοс ζωή сαс υγείαν και χαίρεсθε .

Πηγέс:

el.wikipedia.org